पुणे जिल्ह्यातील भाटघर धरण परिसरात आणि काही इतर नद्या, कालवे व जलाशयांमध्ये सध्या पाणी हिरवं पडलेलं दिसत आहे. पाण्याच्या या अचानक बदललेल्या रंगामुळे शेतकरी आणि स्थानिक नागरिकांमध्ये भीतीचं वातावरण आहे. त्यामागचं खरं कारण काय? हे निसर्गाचं संकेत आहे की मानवनिर्मित संकट?
हिरवट पाण्यामागचं कारण काय?
जलतज्ज्ञांच्या मते, पाण्यात नायट्रोजन आणि नायट्रेट्सचं प्रमाण प्रचंड वाढलं आहे. विशेषतः भाटघर धरण परिसरात सध्या ‘फिश केज कल्चर’ (म्हणजे धरणात पिंजऱ्यांमध्ये मासे पालन) मोठ्या प्रमाणावर सुरु आहे. माशांना दिल्या जाणाऱ्या खाद्यपदार्थांमधून आणि त्यांचं मलमूत्र पाण्यात मिसळत असल्याने नायट्रोजन पातळी वाढत आहे. परिणामी पाण्यात ‘अल्गल ब्लूम’ म्हणजेच हरित शैवाळाचं प्रमाणही वाढतं – जे पाणी हिरवं दिसण्यामागचं मुख्य कारण आहे.
रासायनिक असंतुलनाची शक्यता
या हिरवट पाण्यामध्ये उपस्थित असलेल्या काही सूक्ष्मजीव आणि रासायनिक संयुगे पाण्याचा दर्जा घसरवत आहेत. त्यामुळे पिण्यायोग्य पाणी मिळण्यात अडचणी निर्माण होऊ शकतात. शिवाय, शेतीसाठी वापरल्या जाणाऱ्या अशा पाण्याचा पीकांवरही प्रतिकूल परिणाम होण्याची शक्यता आहे.
आरोग्यावरही धोका
हिरवट पाण्यामध्ये असलेल्या काही सूक्ष्मजंतू हे मानवी आरोग्यासाठी घातक ठरू शकतात. यामुळे त्वचारोग, पोटदुखी, उलटी, आणि डायरियासारखे आजार वाढू शकतात. विशेषतः ग्रामीण भागातील नागरिक जे सरळ धरण किंवा नदीचं पाणी वापरतात, त्यांच्यावर आरोग्याचा गंभीर धोका निर्माण होतो.
जैवविविधतेलाही धोका
या जलप्रदूषणामुळे नदीतील व जलाशयातील जैवविविधता – मासे, बेडूक, कासव, जलवनस्पती – यांना मोठा धोका निर्माण झाला आहे. पाण्यातील ऑक्सिजन पातळी घटल्यामुळे मासेमारी उद्योगालाही फटका बसतोय.
स्थानिकांचा संताप
भाटघरसह जवळच्या अनेक भागातील ग्रामस्थांनी या समस्येवर लक्ष घालण्याची मागणी केली आहे. त्यांनी जलसंपदा विभागाकडे आणि जिल्हा प्रशासनाकडे लेखी तक्रारी दाखल केल्या आहेत. शेतकऱ्यांचं म्हणणं आहे की सरकारने ‘फिश केज कल्चर’ला परवानगी दिली खरी, पण त्याचा परिणाम संपूर्ण परिसंस्थेवर होत आहे, आणि तो गांभीर्याने घेतला पाहिजे.
उपाय काय?
जल परीक्षणाची मोहीम: नियमित अंतराने जलाचे रासायनिक परीक्षण होणे आवश्यक आहे.
मासे पालनाचे नियमन: जलाशयात फिश केज कल्चर करताना नियमावली आणि पर्यावरणीय मूल्यांकन आवश्यक आहे.
जनजागृती: स्थानिक नागरिकांना या प्रकारच्या पाण्याचा वापर टाळण्यासाठी प्रशिक्षण देणं गरजेचं आहे.
पर्यावरणीय समिती स्थापन: जैवविविधता आणि जलप्रदूषणावर लक्ष ठेवणारी स्वतंत्र समिती आवश्यक आहे.
निष्कर्ष
हिरव्या पाण्यामागचं खरं कारण केवळ निसर्ग नव्हे, तर मानवी हस्तक्षेपही आहे. या संकटाकडे वेळेत लक्ष दिलं नाही, तर पिण्याचं पाणी, शेती, मासेमारी, आरोग्य आणि पर्यावरण — सर्वच आघाड्यांवर गंभीर परिणाम भोगावे लागतील. आता तरी प्रशासन आणि नागरिक दोघांनीही जागरूक होण्याची वेळ आली आहे.
