पुण्यात कोथरूड येथील यशवंतराव चव्हाण नाट्यगृहात स्वातंत्र्यवीर विनायक दामोदर सावरकर यांच्यावर आधारित ‘संगीत संन्यस्त खड्ग’ हे ऐतिहासिक नाटक रंगमंचावर सादर होत असतानाच मोठा वाद निर्माण झाला. वंचित बहुजन आघाडीनं या नाटकास विरोध करत कार्यक्रम थांबवण्याची मागणी केली. विरोध करताना आघाडीच्या कार्यकर्त्यांनी “गौतम बुद्धांच्या अहिंसेला चुकीच्या प्रकारे सादर करण्यात आलं आहे” असा ठपका ठेवला आणि तीव्र निषेध व्यक्त केला.

नाटकाचा पहिलाच प्रयोग ठरला वादग्रस्त

‘संगीत संन्यस्त खड्ग’ हे नाटक सावरकरांच्या आयुष्यातील विचारप्रवाह, क्रांतिकारक प्रवृत्ती आणि त्यांच्या धार्मिक तसेच सामाजिक दृष्टिकोनावर भाष्य करतं. हे नाटक पुण्यात प्रथमच सादर केलं जात होतं. मात्र, पहिल्याच प्रयोगात वंचित बहुजन आघाडीच्या कार्यकर्त्यांनी अचानक नाट्यगृहात धडक दिली आणि नाटक बंद करण्याची मागणी केली. त्यांच्या मते, नाटकात गौतम बुद्ध यांच्या अहिंसेच्या तत्वज्ञानाची चुकीची मांडणी करण्यात आली असून, त्यामुळे बहुजन समाजाच्या भावना दुखावल्या आहेत.

पोलिस हस्तक्षेपानंतर कार्यक्रम थांबवण्यात आला

कार्यक्रमादरम्यान झालेल्या गोंधळामुळे वातावरण तणावपूर्ण झालं. पोलिसांनी तत्काळ हस्तक्षेप करत परिस्थिती नियंत्रणात आणली. परिस्थिती अधिक चिघळू नये यासाठी आयोजकांनी नाटक स्थगित केलं. त्यामुळे प्रेक्षकांमध्ये नाराजीचं वातावरण होतं, तर दुसरीकडे वंचित बहुजन आघाडीचा विरोध अधिक तीव्र झाला.

नाटकाच्या आशयावरून मतभेद

‘संगीत संन्यस्त खड्ग’ हे नाटक सावरकरांच्या विचारसरणीला केंद्रस्थानी ठेवून रचलेलं आहे. नाटकात हिंदुत्व, क्रांती, आणि सावरकरांची वैचारिक भूमिका यावर आधारित प्रसंग आहेत. तथापि, काही दृश्यांमध्ये बुद्ध धर्माच्या अहिंसा तत्त्वावर केलेली टीका वंचित बहुजन आघाडीला पटली नाही. त्यांच्या मते, नाटकाद्वारे गौतम बुद्ध यांच्या शिक्षणांची बदनामी केली जात आहे आणि समाजात चुकीचं चित्र उभं केलं जातंय.

राजकीय व सांस्कृतिक प्रतिक्रिया

या घटनेमुळे पुण्यात सांस्कृतिक आणि राजकीय वर्तुळात खळबळ उडाली आहे. काही सामाजिक संघटनांनी नाटकावर बंदी घालण्याची मागणी केली आहे, तर काहींनी अभिव्यक्ती स्वातंत्र्याचा मुद्दा उपस्थित करत विरोध करणाऱ्यांवर टीका केली आहे. नाट्यलेखक आणि सावरकरांचे समर्थक यांच्यामते, नाटक म्हणजे वैचारिक मांडणीचं माध्यम आहे आणि त्यावर बंदी लादणं चुकीचं आहे.

आयोजकांचं स्पष्टीकरण

नाटकाच्या आयोजकांनी सांगितलं की, या नाटकाचा उद्देश कोणत्याही धर्म किंवा व्यक्तीचा अपमान करणे नाही. सावरकरांच्या वैचारिक प्रवासाची कलात्मक मांडणी करणे हाच हेतू आहे. त्यांनी सांगितलं की, वाद निर्माण झाल्यामुळे कार्यक्रम थांबवावा लागला, पण भविष्यात पुन्हा सादरीकरण केलं जाईल.

विरोधकांचा इशारा

वंचित बहुजन आघाडीच्या स्थानिक नेत्यांनी सांगितलं की, अशा प्रकारे बहुजन आणि बौद्ध समाजाच्या भावना दुखावणाऱ्या कलाकृतींना विरोध सुरूच राहील. त्यांनी आयोजकांकडून सार्वजनिक माफी आणि नाटकातील वादग्रस्त भाग हटवण्याची मागणी केली आहे. अन्यथा, राज्यभर आंदोलन छेडण्याचा इशाराही त्यांनी दिला आहे.

पुढील काय?

सध्या नाटकाचं पुण्यातील सादरीकरण थांबवण्यात आलं आहे. प्रशासनाकडून यासंदर्भात काय निर्णय घेतला जातो हे पाहणं महत्त्वाचं ठरणार आहे. पुण्यासारख्या सांस्कृतिक नगरीत अशा घटना पुन्हा घडू नयेत यासाठी प्रशासन, आयोजक, आणि सामाजिक संघटनांनी संवाद साधून समन्वय साधणं गरजेचं आहे.