डिजिटल इंडिया अभियानाला ११ वर्षं पूर्ण झाली. मोबाईल हातात आल्यापासून आणि UPI जुळल्यापासून सगळंच बदललं – फक्त पैसे पाठवणं नाही, तर पैसे खर्च करायची पद्धतही! QR कोड स्कॅन करा, पैसे गेले! चहा असो की चार्जर, मॉल असो की माजी – प्रत्येक व्यवहार “पे करा” वर येऊन थांबतो.

पण प्रश्न असा आहे – इतकं सगळं ‘इन्स्टंट’ झालंय, तर नियोजन कुठं गेलंय?

UPI म्हणजे ‘Spend Easy’, पण ‘Manage Hard’?

UPI, डिजिटल वॉलेट्स आणि बँक अॅप्स यामुळे आर्थिक व्यवहार अत्यंत सुलभ झालेत. ही सुविधा आज शहरेच नव्हे, तर गावखेड्यांत पोहोचली आहे. पण सहज खर्च करणं आणि त्यावर नियंत्रण ठेवणं – हे दोन वेगवेगळे विषय आहेत.

पूर्वी ५०० रुपयांचं एक नोटबूक ठेवायचं, आठवडाभर त्यावर जगायचं. आता? ५०० रुपये केव्हा गेले, कसे गेले – हे समजायच्या आधीच बॅलन्स शून्यावर!

स्मार्टफोन स्मार्ट झालाय, पण आपण?

आपण तंत्रज्ञानाचा अवलंब केला – अँप्स, ऑटो पेमेंट, EMI, क्रेडिट कार्ड्स… पण आर्थिक साक्षरतेचा विषय अजूनही दुर्लक्षित आहे. आजच्या पिढीला पेमेंट करायला वेळ लागत नाही, पण बचतीसाठी काही सेकंद थांबावं लागेल, हे कुणी सांगत नाही.

‘Buy Now, Pay Later’ हा ट्रेंड तात्पुरता सुख देतो, पण दीर्घकालीन कर्जाचं ओझं निर्माण करतो. डिजिटल क्रांतीनंतर आता वेळ आहे ‘नियंत्रण क्रांती’ची – self-control, budget आणि saving ची!

‘स्वतःवर नियंत्रण’ ही खरी डिजिटल साक्षरता!

डिजिटल युगात पैसा कधी येतो, कधी जातो – कळतच नाही. हे टाळण्यासाठी काही मूलभूत सवयी अंगीकारणं गरजेचं आहे:

• मासिक बजेट तयार करा – खर्च ठरवून करा, नंतर ‘झाले गेले’ म्हणू नका.
• स्पेंडिंग ट्रॅक करा – अॅप वापरा, पण खर्चही नोंदवा.
• इमोशनल स्पेंडिंग टाळा – सेल, डिस्काउंट, ऑफर्स… ही सगळी मनाच्या कमकुवतपणावर खेळतात.
• सेव्हिंग फर्स्ट – ‘उरलं तर वाचवू’ऐवजी, ‘वाचवलं आणि मग उरलं ते वापरू’.

शाळा शिकवतात ऐपतीचं गणित, पण शिकवलं पाहिजे पैसे सांभाळणं

भारतात आर्थिक साक्षरता अजूनही फारच कमी आहे. शाळांमध्ये गणित शिकवलं जातं, पण पैसे वाचवण्याचं, गुंतवणूक करण्याचं, किंवा कर्जाचं नियोजन करणं शिकवलं जात नाही.

जर डिजिटल व्यवहारांचा वापर प्रचंड प्रमाणात वाढतोय, तर त्याचं भावनिक आणि सामाजिक व्यवस्थापन शिकवणं तितकंच आवश्यक आहे.

निष्कर्ष: डिजिटल म्हणजे फक्त सोय नाही, तर जबाबदारी

डिजिटल इंडिया हे अभिमानाचं पाऊल आहे. पण त्याचं यश तेव्हाच खरं आहे, जेव्हा नागरिक आर्थिकदृष्ट्या जबाबदार असतात. UPI, वॉलेट्स, EMI – सगळं स्वागतार्ह आहे, पण स्वतःवर नियंत्रण ठेवलं तरच आर्थिक स्वातंत्र्य टिकू शकतं.

आज वेळ आहे ‘क्लिक’पेक्षा थोडा ‘थिंक’ करण्याची!
डिजिटल क्रांती झाली… आता वेळ आहे ‘नियंत्रण क्रांती’ची.