नवी दिल्ली : भारत चीनला मागे टाकत जगातील तिसरा सर्वात शक्तिशाली हवाई दल बनला आहे. आधुनिक लष्करी विमानांच्या जागतिक निर्देशिकेत (WDMMA) क्रमवारीत अमेरिका अव्वल स्थानावर आहे, त्यानंतर रशिया आहे. चीन आता चौथ्या स्थानावर पोहोचला आहे. पूर्वी चीन तिसऱ्या स्थानावर होता आणि भारत चौथ्या स्थानावर होता. मात्र भारतानं आता चीनला मागे टाकलं आहे.

क्रमवारीत किती देश आणि हवाई दलांचा समावेश : भारताची वाढती हवाई शक्ती आशियाच्या धोरणात्मक संतुलनात मोठा बदल दर्शवते. WDMMA क्रमवारीत 103 देश आणि 129 हवाई दलांचा समावेश आहे, ज्यामध्ये सेना, नौदल आणि नौदल विमान वाहतूक शाखांचा समावेश आहे. ही क्रमवारी जगभरातील एकूण 48,082 विमानांचा मागोवा घेते. लष्करी रणनीतीमध्ये हवाई शक्ती हा एक निर्णायक घटक मानला जातो आणि अमेरिका अव्वल स्थानावर आहे.

भारतीय हवाई दलाची रेटिंग : भारतीय हवाई दलाचं ट्रूव्हॅल रेटिंग (TVR) 69.4 आहे. हे रेटिंग केवळ विमानांची संख्याच नाही तर आक्रमक आणि बचावात्मक क्षमता, लॉजिस्टिक सपोर्ट, आधुनिकीकरण आणि ऑपरेशनल प्रशिक्षण यासारख्या घटकांचं मूल्यांकन करतं. 1,716 विमानांच्या ताफ्यासह, भारत संतुलित सैन्य रचना राखतो. आयएएफच्या ताफ्यात 31.6 टक्के लढाऊ विमानं, 29 टक्के हेलिकॉप्टर आणि 21.8 टक्के प्रशिक्षण विमानं आहेत. आयएएफ उपकरणं अमेरिका, रशिया, फ्रान्स आणि इस्रायलसह अनेक देशांमध्ये तयार केली जातात.

ऑपरेशन सिंदूर दरम्यान दाखवली ताकद :

ऑपरेशन सिंदूर दरम्यान भारतीय हवाई दलाची ताकद दाखवण्यात आली. या काळात, मे 2025 मध्ये, भारतानं पाकिस्तान आणि पाकव्याप्त काश्मीरमधील दहशतवादी पायाभूत सुविधांवर डझनभर अचूक हल्ले केले. या हल्ल्यांमुळं आयएएफनं पाकिस्तानचं किती नुकसान केलं हे दिसून आलं. पाकिस्तानला प्रत्युत्तर देण्याची संधी नाकारण्यात आली आणि किमान एक डझन एअरबेस आणि रडार स्टेशन नष्ट करण्यात आले.

चीनची भूमिका काय : चिनी हवाई दलाचं ट्रूव्हॅल रेटिंग (टीव्हीआर) 63.8 आहे, ज्यामुळं ते चौथ्या स्थानावर आहे. मात्र चीन तंत्रज्ञान आणि एअर फ्लीट आधुनिकीकरणात मोठ्या प्रमाणात गुंतवणूक करत आहे. चीन प्रशिक्षण, क्लोज-एअर सपोर्ट आणि स्पेशलाइज्ड बॉम्बर युनिट्स यासारख्या क्षेत्रात मोठ्या प्रमाणात गुंतवणूक करत आहे. भारत आणि चीनमधील अंतर केवळ फ्लीट आकाराचं महत्त्वच नाही तर ऑपरेशनल तयारी आणि सामरिक क्षमतांचं महत्त्व देखील अधोरेखित करतं.

अमेरिका आणि रशियाची स्थिती : अमेरिकन एअर फोर्स 242.9 च्या ट्रूव्हल रेटिंग (टीव्हीआर) सह जागतिक आघाडीवर आहे. अमेरिकन एअर फोर्समध्ये स्ट्रॅटेजिक बॉम्बर्स, मल्टीरोल फायटर, ट्रान्सपोर्ट एअरक्राफ्ट, टँकर एअरक्राफ्ट आणि स्पेशल मिशन एअरक्राफ्टचा समावेश आहे. यूएस नेव्ही डब्ल्यूडीएमएमए रँकिंगमध्ये दुसऱ्या क्रमांकावर आहे, परंतु देशानुसार पहिल्या क्रमांकावर आहे. 142.4 च्या टीव्हीआर रेटिंगसह रशिया दुसऱ्या क्रमांकावर आहे.

ट्रूव्हल रेटिंगबद्दल जाणून घ्या : ट्रूव्हल रेटिंग, ज्याला टीव्हीआर (ट्रू व्हॅल्यू रेटिंग) असंही म्हणतात, ही एक पद्धत आहे जी डब्ल्यूडीएमएमए सारख्या संस्था वेगवेगळ्या देशांच्या हवाई दलांची तुलना करण्यासाठी वापरतात. टीव्हीआर अनेक घटक विचारात घेते. ते केवळ विमानांची संख्याच नाही तर त्या विमानांची उपयुक्तता, प्रकाराची रणनीतिक भूमिका (लढाऊ विमान, बॉम्बर विमान, वाहतूक, टोही विमानं इ.) देखभाल, रसद, प्रशिक्षण आणि ऑपरेशनल क्षमता, प्रत्येक विमानाची तांत्रिक श्रेष्ठता आदी बाबींवर अभ्यास करते.

भारतीय हवाई दलाचा ताफा संतुलित : भारतीय हवाई दलानं लढाऊ विमानं, वाहतूक, पाळत ठेवणं, हेलिकॉप्टर आणि ड्रोन यांचा समावेश असलेले संतुलित विमान मिश्रण सुनिश्चित केलं आहे. ही विविधता केवळ लढाऊ विमानांवर अवलंबून राहण्याऐवजी टीव्हीआरमध्ये सुधारणा करते.

भारतीय हवाई दलाची कार्यक्षमता वाढवते :

वेळेवर दुरुस्ती आणि सुटे भाग उपलब्ध झाल्यावर विमानाची प्रभावीता वाढते. भारतीय हवाई दलाने या संदर्भात लक्षणीय सुधारणा केल्या आहेत. त्यांनी एअरबेस नेटवर्क मजबूत केले आहे, देखभाल सुविधा सुधारल्या आहेत आणि पुरवठा साखळीवर लक्ष केंद्रित केलं आहे, ज्यामुळं त्यांची ऑपरेशनल क्षमता वाढली आहे.

प्रशिक्षणावर विशेष लक्ष केंद्रित : भारतीय हवाई दल वैमानिकांना विविध शस्त्र प्रणाली, तापमान आणि भू-रूपी वातावरणात (हिमालयीन प्रदेश, उच्च-उंचीवरील उड्डाण इ.) प्रशिक्षण देते. याचा अर्थ ते आव्हानात्मक परिस्थितीत अधिक पारंगत होतात. यामुळं टीव्हीआर वाढविण्यास मदत होते.

भारतीय हवाई दलानं चीनला कसं मागं टाकलं :

सोप्या भाषेत सांगायचं तर, भारतीय हवाई दलानं हवाई शक्ती क्रमवारीत चीनला मागे टाकण्यात यश मिळवलं आहे कारण त्यांनी केवळ संख्येवरच नव्हे तर गुणवत्ता, विविधता, रसद, प्रशिक्षण आणि औद्योगिक पायावर देखील लक्ष केंद्रित केले आहे. ट्रू व्हॅल्यू रेटिंग (टीव्हीआर) सारख्या निकषांमध्ये संख्येपलीकडे इतर पैलू विचारात घेतले आहेत.